Anoreksiya Nervoza Nedir? Belirtileri, Nedenleri, Tanı ve Tedavisi

Anoreksiya nervoza potansiyel olarak hayatı tehdit eden yeme bozukluğudur. Bu rahatsızlık ciddi bir psikolojik bozukluk ya da önemli ölçüde azalmış iştah veya yemeye karşı tamamen nefret ile karakterizedir.

Anoreksiya nervoza olan, genellikle “anoreksiya” olarak adlandırılan bir hasta; fazla kilolu veya obez olmak konusunda aşırı bir korkuya sahiptir; bu nedenle kilo vermek için kasıtlı bir çaba sarf edilir.

Anoreksiya Nervoza Nedir?

Anoreksiya, anoreksiya nervoza ile karıştırılmamalıdır.

• Anoreksiya genel bir iştahsızlık ya da gıdalara ilginin kaybolmasıdır.
• Anoreksiya nervoza, ciddi bir zihinsel hastalıktır. Hastalar gıda ilgisini “kaybetmezler”, yağ alma veya şişman olma korkusundan dolayı kasıtlı olarak yiyecek alımlarını kısıtlamışlardır.

Bununla birlikte, bazı insanlar ciddi psikolojik rahatsızlığa değinirken genellikle “anoreksiya” terimini kullanmaktadırlar. Uzmanlara göre, anoreksiya nervoza, hastanın boyu ve yaşı için sağlıklı olduğu düşünülenden daha fazla kilo kaybettiren bir yeme bozukluğudur.

Anoreksiya bozukluğu olan bir kişi düşük kilolu olabilir, ancak hala kilo verme konusunda yoğun bir korkuya sahiptir. Daha çok egzersiz yapmak, diyet yapmak, daha az yağ almak için müshil ve diğer yöntemleri kullanabilirler.

Anoreksiya nervoza, tipik olarak bir kişinin genç yaşında veya yetişkinlik döneminde başlar. Gençler arasında üçüncü sık görülen kronik hastalıktır.

Anoreksiya nervoza veya bulimiya nervoza olan tüm hastaların %85-90’ı kadındır.

Anoreksiya Nervoza Nedenleri Nelerdir?

Anoreksiya nervoza hastalığının tek nedeni yoktur. Uzmanların çoğu zihinsel bozukluğun biyolojik, çevresel ve psikolojik faktörlerin bir kombinasyonundan kaynaklandığına inanırlar.

Bazı bireylerin, bu yemek bozukluğu hastalığına yatkın hale getiren kişilik özelliklerine sahip olduğu düşünülmektedir.

Düşük kilolu olma ve normal bir diyet yapmamak, beyinde anoreksiya nervoza ile ilgili davranışları ve obsesif düşünceleri güçlendiren bir etkiye sahip olabilir. Başka bir deyişle, az yeme ve düşük kilolu olma, daha fazla kilo verme ve daha az yeme alışkanlığı döngüsünü başlatabilir.

Aşağıdaki risk faktörleri anoreksiya nervoza ile ilişkilendirilmiştir:

• Kurallara aşırı takıntılı olmak
• Depresyona eğilimli olma
• Kilo ve dış görüntü konusunda aşırı derecede endişeli olmak
• Gelecek hakkında aşırı endişeli olmak
• Mükemmeliyetçilik
• Olumsuz “ben” imajına sahip olmak
• Erken çocukluk ya da bebeklik döneminde yeme sorunları olması
• Çocukluk döneminde anksiyete bozukluğu yaşanması
• Güzellik ve sağlıkla ilgili belirli kültürel veya sosyal fikirler

a) Çevresel faktörler:

Çevresel faktörler ergenlik çağında ortaya çıkan hormonal değişiklikleri, anksiyete, stres ve düşük öz saygı duygularını içerebilir.

Birçok uzman, Batı kültürlerinde, zayıf olmanın medyada güzel görünme algısı yaratmasına maruz kalan bazı genç kadınların, anoreksiya nervoza hastalığına daha yatkın olduğuna inanıyorlar.

Bazı uzmanların katkıda bulunabileceğine inandığı diğer çevre faktörler, fiziksel istismar, cinsel istismar, aile ilişkileri ile ilgili konular, zorbalığa maruz kalma, diğer okul stresleri (örneğin sınavlar), ölenler ve bir ilişkinin dağılması veya işsiz kalma gibi stresli bir yaşam olayı içerir.

b) Biyolojik faktörler:

Araştırmalar, yeme bozuklukları olan bazı insanlarda sindirim, iştah ve açlık kontrol eden bazı beyin kimyasallarının dengesiz kalabileceğini bulmuştur. Kimse bu etkilerin ne olacağından emin değildir; öğrenmek için daha fazla araştırma yapılmaktadır.

Uzmanlar, yeme bozukluklarına yatkınlığın kısmen bir kişinin genleri tarafından tahrik edilebileceğine inanıyorlar. Çoğu vakada ailelerde anoreksiya nervoza, bulimiya nervoza ve diğer yeme bozukluklarının varlığı saptanmıştır.

Anoreksiya Nervoza Belirtileri Nelerdir?

Aşırı kilo vermek, anoreksiya nervoza’nın birincil işaretidir. Hastalar, genellikle yiyecek alımlarını ciddi olarak kısıtlayarak vücut ağırlığını azaltmaya çalışacaklardır.

Bulimia nervoza’lı insanlar kilo vermeyi hızlandırmak için aşırı derecede egzersiz yapabilirler veya kusma gibi kötü alışkanlıklar edinebilirler. Yedikten sonra müshil maddeleri alabilir ve kusabilirler.

Not: Her vakada, hasta aşırı kilolu olduğu konusunda ısrarcı davranır.

Anoreksiya nervoza hastalığında fiziksel belirtiler ve bulgular şunları içerebilir:

• Aşırı kilo vermek
• Halsizlik, yorgunluk, bitkinlik
• Hipotansiyon (kan basıncı normalin altında)
• Hipotermi (düşük vücut ısısı)
• Mide küsmesi
• Mide şişkinliği
• Kuru cilt
• Soğuk eller ve ayaklar
• Şişmiş eller ve ayaklar
• Alopesi (saç dökülmesi)
• Menstrüasyon görmeme (veya menstrüasyon çok daha az sıklıkla görülür)
• Kısırlık
• Uykusuzluk
• Kemik yoğunluğunda azalma (osteoporoz)
• Kırılgan tırnaklar
• Aritmi (düzensiz, anormal kalp ritimleri)
• Kötü nefes ve diş çürüğü
• Lanugo (vücudun her tarafında uzayan ince kıllar)
• Kabızlık
• Baş dönmesi veya baygınlık

Anoreksiya nervoza hastalığında psikolojik belirtiler ve semptomlar şunları içerebilir:

• Düşük ağırlıklı hastalar aşırı kilolu oldukları konusunda ısrar eder.
• Yemekten sonra kusma
• Hastalar sıklıkla kilosunu tartar, aynadaki bedenlerine bakabilir ve kendilerini ölçebilirler.
• Yemek takıntısı (hasta yemek tarifleri ve yemek kitapları okumak için uzun süre harcayabilir)
• Yedikleri şey hakkında yalan söylemek
• Yememek, yemek yemeyi reddetme
• Duygusuzluk
• Depresyon hali
• Azalan libido
• Hafıza kaybı
• İnkar (hastalar bir sorunu olduklarını veya ciddi hastalıkları olduğunu kabul etmeyi reddeder)
• Obsesif kompulsif davranış
• Sinirlilik, aksilik
• Aşırı egzersiz

Anoreksiya Nervoza Teşhisi

Yeme bozuklukları tanısı erken konulan ve tedavi gören hastalar daha iyi sonuçlara sahip olma eğilimindedir. Doktor öncelikle hastaya çeşitli sorular sorarak değerlendirdikten sonra, tanı koyar. Ancak anoreksiya nervoza hastaları, bu sorulara açık cevap verme konusunda dirençli olma eğiliminde olurlar. Yeme bozukluklarının teşhisi zor olabilir.

Düşük BKİ (vücut kütle indeksi), kalp ritmi düzensizlikleri, cilt değişiklikleri, gastrointestinal bozukluklar ve anoreksiya nervoza işaret eden diğer işaretleri tespit edilirse; diğer temel sağlık durumlarını elemek için başka anoreksiya nervoza tanı testleri istenebilir.

Diyabet, Addison hastalığı, kronik enfeksiyonlar, malabsorpsiyon, bağışıklık yetersizliği, IBS (enflamatuar bağırsak hastalığı), kanser ve hipertiroidi gibi tıbbi rahatsızlıklarda genellikle yeme bozuklukları ile bağlantılı benzer belirtiler ve semptomlar bulunur.

Tanı testleri aşağıdakileri içerebilir:

• Kan testleri: Tam bir kan sayımı ve ayrıca elektrolitler ve protein seviyelerini kontrol etmek için testler yapılır. Kan testleri, böbreklerin, karaciğerin ve tiroidin düzgün çalışıp çalışmadığını da gösterebilir.
• Görüntüleme testleri: Kalp problemleri, kırık kemikler ve zatürre kontrolü yapılır.
• Elektrokardiyogram: Kalp düzensizliklerini kontrol etmek için istenebilir.

Anoreksiya Nervoza Tedavisi

İdeal olarak, tedavi, ilaç, psikoterapi, aile terapisi ve beslenme danışmanlığı kombinasyonundan oluşmalıdır.

Anoreksi olan hastayı aktif olarak tedaviye ikna etmek bazen zor olsa da, katılımının önemi vardır. Tıbbi ve psikolojik bir sorun olduğuna dair işbirliği ve bildirim zor olabilir. Tedavi genellikle uzun süreli olup, özellikle stres dönemlerinde hastanın nüksetmesi mümkündür.

Hastanın gereksinimlerini karşılamak için uyarlanmış kapsamlı bir anoreksiya nervoza tedavi planına ihtiyacı vardır. Tedavi aşağıdaki hedeflere sahiptir:

• Hastanın vücut ağırlığını sağlıklı bir seviyeye getirmek
• Benlik saygısı düşük olması gibi duygusal sorunları tedavi etmek
• Bozuk düşünceye düzeltmek
• Hastanın uzun vadede devam edecek davranış değişiklikleri geliştirmesine yardımcı olmak

a) Psikoterapi

Bireysel danışma, hastanın düşünme biçimini (bilişsel terapi) odaklanır ve davranışsal biçimini (davranışsal terapi) değiştirmeye odaklanır.

Hasta, yiyecek ve vücut ağırlığına karşı sağlıklı tutum geliştirmeyi öğrenir. Stresli veya zor durumlara yanıt vermenin etkili yolları da öğrenilir.

Aile ve arkadaşlardan gelen destek başarılı ve kalıcı sonuçlar için çok önemli bir bileşendir. Aile üyeleri anoreksiya nervoza’yı anlamalı ve belirtilerini hızla tanımlamalıdır. Aile terapisinin hastalara oldukça yardımcı olduğu gösterilmiştir.

b) İlaç Tedavisi

Özellikle anoreksiya nervoza için ilaç yoktur. Doktor, anksiyete, OKB (obsesif kompulsif bozukluk) kontrolü için anti-depresanlar reçete edebilir.

c) Beslenme Danışmanlığı

Amaç hastanın vücut ağırlığı, beslenme ve yeme alışkanlıklarına sağlıklı bir yaklaşım kazandırmasına yardımcı olmaktır. Bazen sağlıklı beslenmede dengeli bir diyet rolü konusunda kapsamlı eğitim gerektirir.

d) Hastaneye Yatırılma

Şiddetli kilo kaybı veya malnutrisyon, sürekli yememe reddi veya psikiyatrik acil durumlarda hastanın hastaneye kaldırılması gerekebilir.

Komplikasyonlar Neler?

Hastaya erken tanı konursa ve derhal ve uygun tedaviden sonra anoreksiya nervoza’nın aşağıdaki komplikasyonları daha az olasıdır.

• Ölüm: Uzmanlar, yeme bozukluklarının herhangi bir zihinsel hastalığın en yüksek ölüm oranına sahip olduğunu bildirmektedir. Ayrıca, anoreksiklerin %5 ila %10’u hastalığa yakalanma tarihinden itibaren 10 yıl içinde ölmektedir. 20 yılda %18 ila %20 arasında bir istatistik sunulmaktadır.
• Kardiyovasküler problemler: Araştırmalara göre, hastaneye kaldırılan hastaların %95’inin kalp hızı düşüktür. Kalp atışındaki değişiklikler miyokard hasarını (kalp kası hasarı) artırır.
• Hematolojik problemler: Lökopeni (düşük beyaz hücre sayısı) ve anemi (düşük kırmızı kan hücresi sayısı) gelişme riski çok daha yüksektir.
• Gastrointestinal problemler: Eğer kişi ciddi derecede düşük kilolu ve çok az yemek yiyorsa bağırsak hareketi yavaşlar. Bu, iyi yemeye başladıklarında düzelir.
• Böbrek sorunları: Anoreksiya nervoza olan insanlar sıklıkla dehidrasyona maruz kalırlar ve bu da yüksek derecede konsantre idrara neden olur. Hastanın böbreklerde idrarı düzgün şekilde konsantre olamadığı için daha fazla idrar (poliüri) üretme olasılığı daha yüksektir. Hastanın ağırlığı normale döndüğünde, böbrekler genellikle düzelir.
• Hormonal sorunlar: Bazı anoreksik hastalarda büyüme hormonu seviyeleri daha düşüktür, bu nedenle bazı ergen hastalarda büyüme geriliği yaşanabilir. Hasta sağlıklı beslenmeye başladığında normal büyüme devam eder.
• Kemik kırıkları: Bunların anoreksiya nervoza’lı kişilerde ortaya çıkma ihtimalinin çok yüksektir. Kemikleri tam olarak yetişmemiş hastalarda osteopeni (azalmış kemik dokusu) ve kemik kaybına (osteoporoz) yakalanma riski önemli derecede yüksektir.