Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH): Nedenleri, Belirtileri, Tanı ve Tedavisi

Kronik obstrüktif akciğer hastalığı, genellikle tütün içilmesiyle ilişkili kronik akciğer rahatsızlığıdır. Kısaltması “KOAH” olarak kullanılır. Bu hastalık hava akışı kısıtlamasına, yani solunumun zorluğuna neden olan, ayrı ayrı akciğer hastalıklarının (genellikle hem kronik bronşit, hem de amfizem) bir grubudur.

Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı Hakkında Hızlı Bilgiler:

Aşağıda KOAH hakkında bazı temel hususlar kısaca listelenmiştir. Daha ayrıntılı ve destekleyici bilgi makalenin devamında yer almaktadır.

• KOAH, kronik bronşit ve amfizemi içeren bir grup hastalıktır.
• Çoğu KOAH vakası tütün içilmesinin bir sonucudur.
• Kronik obstrüktif akciğer hastalığı semptomları arasında nefes darlığı, öksürük ve balgam çıkarma sayılabilir.
• KOAH ilerleyen ve tedavi edilemez bir hastalıktır ve örneğin ABD’de üçüncü ölüm nedenidir.
• Tek bir semptom olan KOAH (öksürük, nefes darlığı gibi) genellikle diğer semptomlardan çok daha önce ortaya çıkar.
• KOAH’lı kişilerin akciğerleri, küçük hava keselerinin büyümesine ve daha az etkin hale gelmesine neden olan yapısal hasar görür.
• Tanı, “spirometri” adı verilen, nefes alanının ne kadar sınırlı olduğu ile ölçülen bir klinik test ile doğrulanır.
• KOAH gelişimini önlemenin başlıca yolu sigarayı bırakmak ve sigara dumanından kaçınmaktır.
• KOAH’lı herhangi bir hastanın sigarayı bırakması faydalı olabilir.
• KOAH tersine çevrilemez, ancak semptomları ilaç tedavisi ile hafifletilebilir.
• İlaç tedavileri genellikle inhale edilir (solunur) ve çoğu akciğerlerini açarak solunumu rahatlatmak için kas gevşemesi yoluyla “bronkodilatör” olarak görev yapar.
• Diğer tedavi seçenekleri arasında pulmoner rehabilitasyon, oksijen tedavisi ve ameliyat vardır.
• Şiddetlenmesi ve kronik obstrüktif akciğer hastalığı komplikasyonları semptomların olağandışı kötüleşmesidir ve hayatı tehdit edici olabilir. Sağlık uzmanları hastalarda mümkün olduğunca komplikasyonları önlemeye yardımcı olurlar.

Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı Nedir?

KOAH, kronik obstrüktif akciğer hastalığı anlamına gelir:

• Sürekli olduğu için kroniktir; tamamen tersine çevrilmeden ömür boyu devam eder.
• Normal solunum kapasitesi kısıtlı olduğu için obstrüktiftir.
• Akciğerlere ait solunum hastalığı olduğu için pulmonerdir.

Kronik bronşit akciğerlerin astarlarının sürekli tahriş ve iltihaplanması, bu nedenle mukus kalınlaşmasına ve salgılanmasına neden olur. Tanı, öksürük veya mukus üretimi yeterince uzun sürerse teşhis edilir.

Amfizem, hava keselerinin duvarlarının yok edildiği akciğer yapısına zarar vererek hava alanlarını daha büyük ve daha az verimli hale getirir.

KOAH’taki hava akımı kısıtlılığı genellikle ilerleyici olur; zamanla daha da kötüleşir ve akciğerlerin zararlı parçacıklara veya gazlara anormal bir inflamatuar yanıtı ile ilişkilendirilir. Hastalık, birkaç ay boyunca çok fazla değişmez.

Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı Nedenleri Nelerdir?

Farklı ülkelerdeki popülasyonlardaki kronik obstrüktif akciğer hastalığı prevalansı direkt olarak tütün içme düzeyleriyle ilişkilidir. Bazı ülkelerde, odunun ve diğer biyokütle yakıtlarının içten yanmasına bağlı olarak, KOAH’a önemli bir katkıda bulunan hava kirliliğidir.

Sigara en önemli risk faktörü olduğu halde, her kronik obstrüktif akciğer hastalığı vakası bunun sebebi değildir ve her sigara içicisi bu hastalığa yakalanmamaktadır. Tahminlere göre, KOAH’lı insanların yaklaşık %85-90’ı hayatlarının bir noktasında sigara içicisidir.

Genetik de kronik obstrüktif akciğer hastalığında rol oynamaktadır. Hastalığın ailevi geçmişi, sigara içen kişinin de rahatsızlığı geliştireceği riskini artırır; örneğin, bir kardeşte KOAH varsa.

Az sayıda olguda (yaklaşık %2-3) “alfa-1 antitripsin (AAT) eksikliği” olarak bilinen genetik bir hastalık ortaya çıkmaktadır ve bu eğilime sahip kişilerde kronik obstrüktif akciğer hastalığı riski tütün içiciliğiyle daha da yükselmektedir. AAT eksikliği olan herhangi birinde, AAT karaciğer tarafından üretilen önemli bir akciğer koruyucusu olduğu için amfizem neredeyse kaçınılmazdır.

Batılı ülkelerdeki çevresel hava kirliliği (yukarıda açıklandığı gibi diğer ülkelerdeki kapalı alanlarda görülen kirliliğin aksine) aynı zamanda bir risk faktörüdür; ancak tütün dumanı ile karşılaştırıldığında çok küçük olduğu düşünülmektedir.

Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

KOAH ile akciğer hasarının neden olduğu hava akımı sınırlaması karakteristik belirtiler üretir:

• Nefes darlığı (özellikle efor sonrası, kronik ve giderek kötüleşir)
• Öksürük
• Balgam üretimi

Nefes darlığı ya da solunum güçlüğü, nefes almak, “hava açlığı” ya da nefes darlığı için artan bir çaba olarak tanımlanan merkezi bir semptomdur.

Öksürük veya balgam çıkarma bazen nefes alma zorluğundan yıllar önce ortaya çıkar,  bazen de yıllar sonra çıkabilir. Tersine, solunum problemleri diğer semptomların eşlik etmeden tek başlarına ortaya çıkabilir.

Öksürük belirtileri, kronik obstrüktif akciğer hastalığının bir parçası olmakla birlikte, akciğer hastalığının göstergesi olmaktan ziyade sigara içilmesinin doğrudan bir sonucu olarak sigara içen kişilerde görülebilir.

Balgam üretimi, kronik bronşit gelişiminin bir göstergesidir ve tanısal kılavuzlar, 2 yıl üst üste balgam üretiminin 3 aydan fazla sürmesi KOAH hastalığını gösterebilir. Bununla birlikte, basit bronşit’e göre KOAH semptomlarında daha fazla değişkenlik vardır.

Son olarak, hırıltılı solunum ve KOAH’lı kişilerde astım belirtileri yaşanabilir.

Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı Teşhisi

Doktorlar uluslararası kabul görmüş KOAH tanısında yer alan ilkeleri izler ve 35 ila 40 yaş ve üzeri herhangi bir hastada aşağıdaki belirtiler olup olmadığı değerlendirilir:

• Progresif nefes darlığı veya dispne, solunum güçlüğü (zamanla birlikte kötüleşir)
• Balgamlı ya da balgamsız kalıcı (kronik) öksürük
• Balgamın kalıcı üretimi
• Sigara ya da toz veya kimyasal maddeler gibi diğer risk faktörlerine maruz kalma öyküsü
• Ailede kronik akciğer hastalığı öyküsü olması

Bu faktörlerin hepsinin aynı anda kronik obstrüktif akciğer hastalığı tanısından şüphelenilmeyebilir ve balgam üretimi aralıklı olabilir.

KOAH tanısı spirometri denilen klinik bir nefes deneyi ile doğrulanır. Bu, akciğer fonksiyonunu nefes alabileceğiniz hava miktarı ve bunu yaparken hava akış hızını ölçer.

Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı Tedavisi

KOAH iyileştirilemeyen ve ilerleyen bir akciğer hastalığıdır. Ancak kontrol altına alınabilir.

a) Sigara bırakmak

Sigara içimi nedeniyle akciğer fonksiyonlarındaki azalmayı artırdığı için, nikotin bağımlısı olan KOAH’lı her hastaya sigarayı bırakmak için yardım verilmelidir. Sigarayı bırakmak semptomları iyileştirmeye ve hastalığın ilerlemesini yavaşlatmaya yardımcı olabilir.

Çoğu KOAH vakası tütün dumanı maruziyetinden kaynaklandığından, bırakma da önleyici bir adımdır.

b) İlaç tedavisi

KOAH’taki farmakolojik tedavinin rolü şudur:

• Belirtileri azaltmak veya ortadan kaldırmak
• Fiziksel aktiviteleri geliştirme becerisi
• Komplikasyonları azaltmak veya önlemek
• Genel sağlık durumunu ve yaşam kalitesini iyileştirmek

Bununla birlikte, ilaç tedavileri hastalığın doğal seyrini değiştirmez. Kronik obstrüktif akciğer hastalığını tedavi etmezler ya da hasar gören akciğer fonksiyonlarını tersine çevirmezler.

c) Pulmoner rehabilitasyon

Pulmoner rehabilitasyon, günlük aktivitelere yardımcı olan ve bir egzersiz programı, hastalık yönetimi eğitimi ve beslenme ve psikolojik danışma içerebilen multidisipliner bir grup sağlık uzmanı tarafından organize edilen bir programdır.

d) Oksijen tedavisi

Akciğer kapasitesi o kadar azalırsa, düşük kan oksijen seviyeleri ile sonuçlanır. Hayatta kalma, egzersiz, uyku ve zihinsel kabiliyeti iyileştirmek için hipoksemi, uzun süreli oksijen tedavisine ihtiyaç duyulabilir. Oksijen maskesi günün belirli saatlerinde veya sürekli olarak evde kullanılabilir.

e) Ameliyat

Cerrahi prosedürler, KOAH tedavisinde son çare olarak düşünülmekte ve bir akciğer nakli, bir büllektomi ve akciğer volüm azaltma cerrahisi seçeneği de bulunmaktadır. Büllektomi, solunumu kısıtlayan büyük hava keselerini çıkarmak için yapılan bir işlemdir. Akciğer hacmini azaltma ameliyatı ise hasarlı akciğer dokusunun çıkarılmasını içerir.

Herhangi bir ameliyat gibi, kronik obstrüktif akciğer hastalığı olan hastalardaki akciğer ameliyatları, enfeksiyon ve skarlaşma da dahil olmak üzere ölümcül ve ölümcül olmayan komplikasyonlara neden olabilir ve semptomları da artırabilir.