Koma: Nedenleri, Belirtileri, Tanı ve Tedavisi

Koma, derin bir bilinçsizlik halidir. Uzun süreli komada kalan hastalar kalıcı vejetatif (bitkisel) bir durum olarak yeniden sınıflandırılabilir. Uyanamama, uykudan komayı farklılaştırır.

Koma Hakkında Kısa Bilgiler:

Aşağıda koma ile ilgili bazı önemli noktalar kısaca listelenmiştir. Daha ayrıntılı ve destekleyici bilgi makalenin devamında yer almaktadır.

• Komadaki hastalar harici (eksternal) uyaranlara tepki göstermez.
• Koma hastalarının uyku-uyanma döngüsü yoktur.
• Koma, zehirlenme ve sinir sistemi hastalığı gibi çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir.
• Nedene bağlı olarak vejetatif (bitkisel) bir durum hızla veya yavaş yavaş ortaya çıkabilir.
• Bazen inme komaya neden olabilir.
• Koma hastaları normal refleks yanıtları göstermezler.
• Hastada bir takım testler yapılır ve sıklıkla spinal ve MR taraması içerir.
• Glasgow Koma Skalası komanın şiddetini değerlendirmeye yardımcı olur.
• Beyinde şişme varsa, basıncı rahatlatmak için ameliyat gerekli olabilir.

Koma Nedir?

Komada olan bir hasta uyanamaz ve ağrıya, ışığa ya da sese normal bir şekilde tepki vermez. Komalı birey çevresine tepki gösteremez. Komadayken bir kişi gönüllü davranışlarda bulunmaz ve uyku-uyanma döngüsüne sahip değildir.

Komada, yaşamı ve beyin fonksiyonunu korumak için hızlı bir müdahale gerektiren tıbbi acil durum söz konusudur. Genel olarak, doktorlar komanın sebeplerinin ne olduğunu bulmaya çalışmak için bir dizi kan testi ve görüntü taraması isterler. Sebebin belirlenmesi, genellikle hangi tedavinin uygulanacağına karar verilmesine yardımcı olur.

Koma; zehirlenme, MSS (merkezi sinir sistemi) hastalıkları, ciddi yaralanma ve hipoksi (oksijen yoksunluğu) gibi çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir. Koma, belki de hastayı iyileşme sürecinde yoğun ağrıdan korumak veya başka bir beyin travması biçimini takiben daha yüksek beyin fonksiyonunu korumak için kasıtlı olarak farmasötik maddelerle indüklenebilir.

Komalar genellikle birkaç haftadan uzun sürmez. Durum uzun süre sonra değişmezse, kalıcı vejetatif (bitkisel) bir halde olduğu için tekrar sınıflandırılır. Ne yazık ki, on iki aydan uzun süren bitkisel hayatta nadiren uyanırlar.

Koma Belirtileri Nelerdir?

Komada olan bir hasta iletişim kuramadığı için yalnızca aşağıdaki işaretler vardır:

1. Kapalı gözler
2. Refleks hareketleri haricinde kolların tepki vermemesi
3. Refleks hareketler haricinde acı verici uyaranlara tepki olmaması

Bilincin kaybolmasına yol açan belirtiler ve semptomların şiddeti ve süresi değişebilir ve altta yatan nedene bağlıdır. Örneğin, hipoglisemi (düşük kan şekeri) veya hiperkapni (daha yüksek kan CO2 seviyeleri) kötüleşirse, ilk önce hafif ajitasyona neden olur. Nihayetinde obtundasyon (tam zihinsel kapasiteden daha az), stupor ve sonunda bilinç kaybı olacaktır.

Öte yandan, beyinde şiddetli bir yaralanma veya bir subaraknoid kanamadan kaynaklanan koma derhal gerçekleşir. Doktorlar özellikle komaya kadar olan süreçte neler olduğunu merak ederler. Çünkü bu onların sebebinin ne olduğunu ve hangi tedavinin uygulanacağını belirlemelerine yardımcı olur.

Doktorlar başlangıçta bir komaya giren hastayı değerlendirirken, kendiliğinden sergilenen eylemlerle bilinç düzeyini ölçmeye çalışacaklardır. AVPU ölçeği bir örnektir;

• Uyarı
• Ses uyaranları
• Ağrılı uyaranlar
• Bilinçsiz

Glasgow koma ölçeği gibi daha detaylı ölçekler de mevcuttur. Derin bilinç kaybı olan hastalar boğulma tehlikesi açısından değerlendirilir.

Koma Nedenleri Nelerdir?

Bir hasta aşağıda yer alan birkaç olası sebepler neticesinde komaya girebilir:

• Diyabet: Şeker hastasının kan şekeri düzeyleri çok yükselirse, “hiperglisemi” olur; tersi hipoglisemidir (kan şekeri seviyeleri çok düşüktür). Uzun süreli dönemlerde hiperglisemi veya hipoglisemi, komaya neden olabilir.
• Hipoksi (oksijen eksikliği): Neredeyse boğulan bir insan beyni kan eksikliğinden (oksijen taşıyan) dolayı uyanamayabilir. Aynı şey kalp krizinden sonra birisi yaşama döndürülürse ortaya çıkabilir.
• Enfeksiyonlar: Beyinde iltihaplanma, omurilik veya beynin çevresindeki dokulara neden olanlar, semptomlar yeterince şiddetli olduğunda komaya neden olabilir. Örnekler arasında ensefalit veya menenjit vardır.
• İnme: Bir kan pıhtısı veya rüptüre arter veya kan damarı beyindeki bir bölgeye kan akışını kesebilir. Beyinde akan oksijen ve glikoz (şeker) eksikliği beyin hücrelerinin ve beyin hasarının ölümüne yol açar. Bu da konuşma, hareket ve bellekte bozulmaya neden olur ve bazen de komaya sebebiyet verir.
• Toksinler ve aşırı doz ilaçlar: Karbon monoksit maruziyeti, bazı ilaçların aşırı dozları gibi nedenler beyin hasarı ve komaya neden olabilir.
• Travmatik beyin hasarları: Bunlara araba kazaları ve şiddetli ataklardan kaynaklanan yaralanmalar dahildir. Bunlar komaların en yaygın nedenleridir.

Koma Teşhisi

Sağlık ekibi hastadan bilgi toplayamayabilir ve arkadaşların, ailelerin, polisin ve tanıkların verdiği bilgilerin yanı sıra, işaretlere (fiziksel ipuçlarına) güvenilir. Aşağıdaki sorular sıkça sorulmaktadır:

• “Koma hızla mı yoksa kademeli mi gelişti?”
• “Hasta komada herhangi bir görme sorunu, baş dönmesi, baygınlık veya uyuşukluk yaşadı mı?”
• “Hastanın şeker hastalığı, herhangi bir nöbet ya da inme öyküsü var mı?”
• “Hasta hangi ilaçları alıyor?”

a) Fiziksel testler: Amaç, hastanın reflekslerini, ağrıya cevap verip verme becerisi ve gözbebeği büyüklüğünü kontrol etmektir. Bu testler değişik refleksif göz hareketlerini tetikleyecektir; tepki türü komanın nedenine göre değişmektedir.

b) Kan testleri: Aşağıdaki belirlemek için kan tahlili yapılabilir:

• Kan sayımı
• Karbonmonoksit zehirlenmesi
• Aşırı dozda ilaç
• Elektrolitler
• Glikoz
• Karaciğer fonksiyonu

c) Lomber ponksiyon (spinal tap): Bu bir enfeksiyon olup olmadığını belirleyebilir. Doktor hastanın omurilik kanalına bir iğne ekler, basıncı ölçer ve sıvı çıkarır.

d) Beynin görüntülü taraması: Bunlar herhangi bir beyin hasarı olup olmadığını belirlemeye yardımcı olur. Örnekler şunlardır:

1. BT (bilgisayarlı tomografi) taraması
2. MR (manyetik rezonans görüntüleme) taraması
3. EEG (elektroensefalografi)

Koma Tedavisi

Koma; ciddi bir tıbbi acil sağlık sorunudur. Tıbbi ekibin birinci önceliği, tipik olarak solunumu ve dolaşımı (kan) muhafaza etmeyi içeren hastanın hemen hayatta kalmasıdır. Bazı durumlarda hastanın solunumuna yardımcı olma ve yanı sıra sıvı ve kan alması için yardım gerekebilir.

Tedavinin temel belirleyicisi, böbrek yetmezliği, karaciğer hastalığı, diyabet, zehirlenme gibi komanın altta yatan nedenini tedavi etmektir. Beyin şişmesi varsa, baskıyı hafifletmek için ameliyat gerekebilir.

Komanın altında yatan neden başarıyla tedavi edilebiliyorsa, hastanın sonunda kalıcı bir hasar olmadan uyandırılma şansı var demektir. Ne yazık ki eğer beyin hasarı şiddetli ise, uzun süreli problemler ve sakatlıklar söz konusu olabilir veya uyanamayabilirler.