Disfaji (Yutma Güçlüğü): Nedenleri, Belirtileri, Tanısı ve Tedavisi

Disfaji, yutma güçlüğü rahatsızlığına işaret eder. Gıdaları ağızdan mideye taşımak normalden daha fazla çaba gerektirir. Genellikle sinir veya kas problemlerinden kaynaklanır, yaşlı insanlarda daha sık görülür.

“Disfaji” tıbbi terimi genellikle bir semptom veya işaret olarak kabul edilmesine rağmen, bazen kendi başına bir hastalığı tanımlamak için de kullanılır.

Bu yazıda disfaji çeşitleri, sebepleri, semptomları, teşhisi ve disfajinin potansiyel tedavileri tartışılmıştır.

Disfaji Hakkında Hızlı Bilgiler:

Aşağıda disfaji ile ilgili bazı önemli noktalar kısaca listelenmiştir. Daha ayrıntılı ve destekleyici bilgi makalenin devamında yer almaktadır.

• Disfaji, yutma güçlüğüdür ve bazen inme sonrası ortaya çıkar.
• Yutma karmaşıktır ve dolayısıyla rahatsız edilebileceği çeşitli yollar vardır.
• Belirtiler ağız sulanması, ses kısıklığı ve açıklanamayan kilo kaybı içerebilir.

Disfaji Nedir?

Tipik bir “yutmak” eylemi birkaç farklı kas ve sinir içerir; bu karmaşık bir süreçtir:

• Görme, koklama ve tadma: Gördüğümüzde, kokladığımız ya da yiyecek veya içecek içtiğimizde, çiğnemeyi kolaylaştıracak şekilde tasarlanmış tükürük üretiriz.
• Yumuşak olana kadar yemeği çiğneriz. Dil, gıdayı ağızın arkasından gırtlağa iter. Bu andan itibaren yutma hareketi bir refleksiyon eylemidir (otomatik).
• Larenks, yiyecek ve sıvının nefes borusundan akciğerlere inmesini önlemek için kapanır. Yutkunma eylemi yiyecekleri kas duvarları olan yemek borusuna iter ve gıdayı mideye iter.

Disfaji, yukarıda tanımlanan yutma sürecinde herhangi bir zorlukla ortaya çıkabilir. Disfajinin iki genel tipi vardır:

1. Orofaringeal disfaji (yüksek disfaji): Sorun ağız veya boğazda, bazen inme sonrası dille ilgili zayıflık veya tükürük zorluğu nedeniyle ortaya çıkar. Boğazdaki sorunlara sinirleri etkileyen nörolojik bir problem (Parkinson hastalığı, inme veya amiyotrofik lateral skleroz gibi) neden olur.
2. Özofageal disfaji (düşük disfaji): Sorun özofagus, yani yemek borusundadır. Bu genellikle bir tıkanıklık ya da tahriş nedeniyle olur. Çoğu zaman, cerrahi bir prosedür gereklidir.

Yutma sırasında ortaya çıkan ağrının (disiyofaji), disfajiden farklı olduğunu belirtmek gerekir. Fakat her ikisinin birden aynı anda olması da mümkündür.

Disfaji Belirtileri Nelerdir?

Bazı hastalarda disfaji meydana gelebilir ve farkında olmayabilir. Bu gibi durumlarda tanı konulamayabilir ve tedavi edilemez. Aspirasyon pnömonisi riskini arttırır (yanlışlıkla tükürük veya gıda parçacıklarını teneffüs ettikten sonra akciğer enfeksiyonu gelişebilir).

Aspirasyon, gıdanın akciğerlere solunması anlamına gelir veya yiyeceği “yanlış yoldan” yutmak demektir.

Teşhis edilemeyen disfaji ayrıca dehidrasyona (vücudun susuz kalması) ve malnutrisyona (besin yetersizliği) neden olabilir.

Disfaji ile bağlantılı semptomlar şunları içerir:

• Yemek yendiğinde boğulma
• Yutma sırasında öksürme veya öğürme
• Ağız sulanması
• Gıdaların veya mide asidinin boğaza doğru geri gelmesi
• Tekrarlayan mide ekşimesi
• Ses kısıklığı
• Gıdanın boğazda veya göğüste veya göğüs kemiğinin arkasında sıkışması hissi
• Açıklanamayan kilo kaybı
• Gıdaların geri gelmesi (regürjitasyon)
• Ağızda gıdaları kontrol etme güçlüğü
• Yutkunma zorluğu
• Tekrarlayan pnömoni (zatürre)
• Ağızda tükürük kontrolü yetersizliği

Disfaji Sebepleri Nelerdir?

Disfajinin olası nedenleri aşağıdakileri içerebilir:

• Amyotrofik lateral skleroz: İlerleyici nörodejenerasyonun tedavi edilemez bir formudur. Zamanla, omurga ve beyindeki sinirler giderek işlevini kaybeder.
• İnme: Kan akışı bozulduğundan, beyin hücreleri oksijen eksikliği nedeniyle ölürler. Yutmayı kontrol eden beyin hücreleri etkilenirse, disfajiye neden olabilir.
• Eozinofilik özofajit (yemek borusu iltihabı): Özofagusta eozinofiller (bir çeşit beyaz kan hücresi) düzeyinde ciddi derecede yükselmedir. Bu eozinofiller kontrolsüz bir şekilde büyür ve gastrointestinal sisteme saldırırlar. Bu nedenle, yemekleri yutmakta güçlük çekilir ve kusmaya yol açar.
• Multipl skleroz: Merkezi sinir sistemi kişinin kendi bağışıklık sisteminin saldırısına uğrar ve sinirleri koruyan miyelin yok olur.
• Myastenia gravis (Goldflam hastalığı): İstemli kontrol altındaki kaslar kolayca yorulur ve zayıflar. Çünkü sinirlerin kasların kasılmasını nasıl uyardığı konusunda bir sorun vardır. Bu aynı zamanda otoimmün bir hastalıktır.
• Parkinson hastalığı ve Parkinsonizm sendromları: Parkinson hastalığı, tipik olarak hastanın motor becerilerini bozan, giderek ilerleyen ve dejeneratif nörolojik bir hastalıktır.
• Radyasyon: Boyuna ve baş bölgesine radyasyon tedavisi (radyoterapi) alan bazı hastalarda yutkunma güçlüğü
• Yarık dudak ve damak: Gebelik sırasında yüzün anormal gelişim şekilleri; baştaki kemiklerin tam olarak kaynaşmamış olması, damakta boşluklar (yarıklar) ve burun bölgesine doğru dudakta ortaya çıkması nedeniyle disfaji ortaya çıkabilir.
• Skleroderma: Cildin ve bağ dokularının sıkılıp sertleştiği nadir otoimmün hastalıklardan oluşan bir gruptur.
• Yemek borusu kanseri: Özofagusta genellikle alkol ve sigara içimi ya da GÖRH (gastroözofagial reflü hastalığı) ile ilişkili bir tür kanserdir.
• Özofagus striktürü: Özofagustan geçen gıdalara zorluk yaratan özofagusun daralması, sıklıkla GÖRH ile ilişkilidir.
• Kserostomi (ağız kuruluğu): Ağzı ıslak tutacak kadar tükürük yoktur.

Disfaji Komplikasyonları

1. Pnömoni ve üst solunum yolu enfeksiyonları: Özellikle bir şey yanlış yolda yutulursa ve akciğerlere girerse ortaya çıkabilen aspirasyon pnömonisidir.
2. Malnütrisyon: Bu, özellikle disfajinin farkında olmayan ve bunun için tedavi edilmeyen insanlar için geçerlidir. Sadece sağlık için yeterli hayati besleyici madde alamamak, yetersiz beslenme olarak tanımlanabilir.
3. Dehidrasyon: Bir kişi yeterli sıvı almazsa, düşük sıvı alımı dehidrasyona (vücudun susuz kalması) yol açabilir.

Disfaji Teşhisi

Doktor sorunun nerede olduğunu belirlemeye çalışacaktır. Bunun için de yutkunma sürecinin hangi bölümünde zorlanma olduğunu belirler. Hastaya semptomlar, ne kadar süre var oldukları, sorunun sıvı, katı veya her ikisi ile birlikte olup olmadığı sorulur. Buna ek olarak, hasta tartılır ve ideal, doğru kiloda olup olmadığı kontrol edilir.

• Yutma değerlendirmesi: Hangi zorluğa neden olduğunu görmek için farklı yiyecek ve sıvı kıvamlarını test ederler. Sorunun nerede olduğunu görmek için bir video yutkunma testi de yapılabilir.
• Baryum yutma testi: Hasta baryum içeren bir sıvıyı yutar. Baryum, X ışınlarıyla ortaya çıkar ve doktorun özofagusta neler olduğunu, daha ayrıntılı olarak, özellikle kas aktivitesini tanımlamasına yardımcı olur.
• Endoskopi: Yemek borusu incelenir ve kanser şüphesi varsa, biyopsi alınabilir.
• Manometri: Bu çalışma özofagusun kas bölümlerinin kasılmaları tarafından üretilen basınç değişikliklerini ölçmektedir. Bu, bir endoskopi normal sonuçlar verdiğinde kullanılabilir.

Disfaji Tedavisi

Tedavi, disfajinin türüne bağlıdır:

1. Orofaringeal disfaji tedavisi

Çünkü orofaringeal disfaji sıklıkla nörolojik bir sorundur, etkili tedavi sağlamak zorludur. Parkinson hastalığı olan hastalar, disfajiye de yardımcı olan Parkinson hastalığı ilaçlarına iyi cevap verebilirler.

• Yutkunma terapisi: Hasta düzgün bir şekilde yutulmanın yeni yollarını öğrenir. Bazı egzersizler uygulanabilir.
• Beslenme: Bu genellikle bir beslenme uzmanıyla yapılır. Bazı gıdalar ve sıvılar veya bunların kombinasyonları, yutulması daha kolaydır. Yemekleri yutma kadar, hastanın dengeli bir beslenme şekli de önemlidir.
• Tüple beslenme: Hasta pnömoni, malnutrisyon veya dehidrasyon riski altındaysa burun tüpünden (nazogastrik tüp) veya PEG’den (perkütan endoskopik gastrostomi) beslenmesi gerekebilir. PEG tüpleri ameliyatla mideye doğrudan implante edilir ve karında küçük bir kesi boyunca geçilir.

2. Özofageal disfaji tedavisi

Özofagus disfajisi için genellikle ameliyat gereklidir.

1. Dilatasyon: Özofagusun genişlemesi gerekiyorsa (örneğin bir darlık nedeniyle) küçük bir balon yerleştirilebilir ve daha sonra şişirilebilir (daha sonra çıkarılır).
2. Botulinum toksini (Botoks): Özefagustaki kaslar sertleştiğinde (akalazya) yaygın olarak kullanılır. Botulinum toksini sert kasları felce uğratan ve daralmayı azaltabilen güçlü bir toksindir.

Disfaji rahatsızlığı kanserden kaynaklanırsa, hasta tedavi için bir onkoloğa sevk edilir ve tümörün cerrahi olarak çıkarılması gerekebilir.