Kolestaz Nedir? Nedenleri, Belirtileri, Tanısı ve Tedavisi

Kolestaz, safra akışının azaltılması veya durdurulmasıdır. Karaciğer, safra kanalları veya pankreas hastalıkları kolestaza neden olabilir.

“Kolestaz nasıl oluşur?” Kolestazda safra akışı (karaciğer tarafından üretilen sindirim sıvısı), karaciğer hücreleri (safra oluşturan) ve duodenum (ince bağırsağın ilk segmenti) arasındaki herhangi bir noktada bozulur. Safra akışı durduğunda, pigment bilirubin (eski veya hasar görmüş kırmızı kan hücreleri parçalandığında oluşan atık bir ürün) kan dolaşımına girer ve birikir. Normalde, bilirubin karaciğerdeki safra ile bağlanır, safra kanallarından sindirim yoluna geçer ve vücuttan atılır. Çoğu bilirubin dışkıda yok edilir, ancak idrarda az miktarda yok edilir.

Kolestaz Sebepleri Nelerdir?

“Kolestaz neden olur?” Sebepleri iki gruba ayrılır: Karaciğer kökenli olanlar ile karaciğer dışı kaynaklı olanlar.

Karaciğerde:

Akut hepatit, alkollü karaciğer hastalığı, enflamasyon ve safra yollarının skarlaşması ile ortaya çıkan primer biliyer siroz, viral hepatit B veya C virüsüne (iltihaplanma ve safra yollarının skarlasması) bağlı siroz, ilaçlar, gebelik sırasında safra akışı üzerindeki hormonal etkiler (Gebelik kolestazı adı verilen bir hastalık) ve karaciğere yayılmış kansere neden olabilir.

Karaciğer dışında:

Sebepler arasında safra kanalı taşı, safra kanalının daralması, safra yolu kanseri, pankreas kanseri ve pankreas iltihabı (pankreatit) bulunur.

Kolestaz Belirtileri Nelerdir?

Sarılık, koyu renkte idrar, açık renkli dışkı ve yaygın kaşıntı kolestazın karakteristik semptomlarıdır. Sarılık; deride aşırı bilirubin birikmesi sonucu ortaya çıkması ve koyu renkli idrarla böbreklerden atılan fazlalık bilirübinden kaynaklanmaktadır. Deride kaşıntı oluşur, çünkü muhtemelen safra ürünleri deride birikir. Kaşımak, deriye zarar verebilir. Bilirubinin bağırsak içine geçişi engellendiği için dışkı hafifçe renk alabilir. Çünkü dışkıyla vücuttan atılmasını önler. Safra, sindirimi kolaylaştırmak için bağırsağa giremediğinden dışkı çok fazla yağ içerebilir. Yağlı dışkı kötü kokulu olabilir.

Ayrıca Bakınız: Sarılık Belirtileri Nelerdir?

Bağırsakta safra eksikliği de kalsiyumun ve D vitamininin zayıf emilimi olduğu anlamına gelir. Kolestaz devam ederse, bu besinlerin eksikliği kemik dokusunun kaybolmasına neden olabilir. Kan pıhtılaşması için gerekli olan K vitamini de bağırsaklardan az emilir ve kolayca kanamaya eğilim gösterir.

Kolestaz hastalıklarından dolayı uzun süredir devam eden sarılık, ciltte çamurlu bir cilt rengi ve yağlı sarı birikintiler oluşturur. İnsanlarda karın ağrısı, iştahsızlık, kusma veya ateşlenme gibi başka semptomlar olup olmadığı kolestazın ortaya çıkma nedenine bağlıdır.

Kolestaz Teşhisi ve Tanı Kriterleri

Kolestaz tanısı kriterleri şunları içerir:

1. Doktor değerlendirmesi
2. Kan tahlilleri
3. Kan testi sonuçları anormal ise, görüntüleme testi, genellikle ultrasonografi
4. Bazen bir karaciğer biyopsisi

Sarılık geçiren birinde kolestaz şüphesi varsa; doktor nedenin semptomlar ve fizik muayene sonuçlarına dayanarak karaciğerin içinde mi, yoksa dışında mı olduğunu belirlemeye çalışır.

Kolestaza neden olabilecek ilaçların son zamanlarda kullanılması, karaciğer içinde başlayan bir nedene işaret eder. Deride görülen küçük örümcek benzeri kan damarları (örümcek anjiyomları), dalak büyümesi ve karın içinde karaciğerde biriken sıvı, kronik karaciğer hastalığının belirtileri olarak da karaciğerde bir neden olduğuna işaret eder.

Karaciğer dışında bir nedene işaret eden bulgular, karın ağrısının belirli türleri (karın sağ üst kısmında ve bazen sağ omuzda aralıklı ağrı gibi) ve büyümüş safra kesesi içerir (fizik muayene sırasında hissedilir veya görüntüleme testleri ile saptanır).

Bazı bulgular, sebebin karaciğer içinde mi yoksa dışında mı olduğunu göstermez. Bunlar, aşırı alkol tüketimi, iştahsızlık, mide bulantısı ve kusmayı içerir.

Genellikle kolestaz hastalığı olan insanlarda çok yüksek olan iki kolestaz enzimleri düzeyini (alkalin fosfataz ve gamma-glutamil transpeptidaz) ölçmek için kan testleri yapılır. Bilirubinin seviyesini ölçen bir kan testi, kolestazın şiddetini gösterir. Ancak, sebebini göstermez.

Kolestaz tetkikleri arasında yer alan görüntüleme testleri, genellikle ultrasonografi, kan testi sonuçları anormal ise hemen hemen her zaman yapılır. Bilgisayarlı tomografi (BT) veya bazen manyetik rezonans görüntüleme (MR) ultrasonografiye ek olarak veya ultrasonografi yerine yapılabilir. Sebep karaciğerde görülüyorsa, karaciğer biyopsisi yapılabilir ve genellikle tanı konulur.

Sebep safra yollarının tıkanması gibi görünüyorsa, genellikle bu kanalların daha kesin görüntülerine ihtiyaç duyulur. Tipik olarak, aşağıdakilerden biri yapılır:

1. Endoskopik retrograd kolanjiopankreatografi (ERCP)
2. Manyetik rezonans kolanjiopankreatografi (MRCP)
3. Endoskopik ultrasonografi

Kolestaz Tedavisi

“Kolestaz nasıl tedavi edilir?” tedavi seçenekleri şunları içerebilir:

• Safra yolu tıkanıklığı için ameliyat veya endoskopi
• Karaciğerdeki tıkanıklıklar için nedenine bağlı olarak çeşitli tedaviler
• Kaşıntı için kolestiramin

Safra yollarının tıkanıklığı cerrahi veya endoskopi ile tedavi edilebilir.

Karaciğerdeki tıkanıklık, nedenine bağlı olarak çeşitli şekillerde tedavi edilebilir. Şüpheli neden bir ilaç ise, doktor kullanımını durdurur. Akut hepatit nedeni ise, kolestaz ve sarılık genellikle hepatit seyrini tamamladığında kaybolur. Kolestazlı insanlara, alkol ve bazı ilaçlar gibi karaciğer zehirli herhangi bir maddenin kullanılmasını önlemek veya verilmemesi önerilir.

Kaşıntı tedavisinde ağızdan alınan kolestiramin kullanılabilir. Bu ilaç bağırsakta bulunan bazı safra ürünleri ile bağlanır. Bu nedenle, deriyi tahriş etmek için yeniden absorbe edilemezler.

Karaciğer ciddi hasar görmedikçe, K vitamini almak kan pıhtılaşmasını iyileştirebilir.

Kolestaz devam ederse, kalsiyum ve D vitamini takviyeleri sıklıkla alınır. Ancak, kemik dokusunun kaybolmasını önlemede çok etkili değildir.