Ödem: Belirtileri, Nedenleri, Tanısı ve Tedavisi

Ödem, sıvı retansiyonundan (sıvı tutma) kaynaklanan şişme olup; aşırı sıvı vücudun dokularında sıkışır. Ödemden kaynaklanan şişme genellikle ellerde, kollarda, ayak bileklerinde, bacaklarda ve ayaklarda meydana gelir. Genellikle venöz veya lenfatik sistemler ile bağlantılıdır.

Ödem, genel veya lokal olabilir. Aniden ortaya çıkabilir; ancak genellikle sinsice gelişen bir rahatsızlıktır. Hasta ilk önce kilo alabilir veya kabarık gözlerle uyanabilir. Birçok hasta, tıbbi yardım almadan önce, semptomlar iyice gelişene kadar bekler.

Ödem Hakkında Hızlı Bilgiler:

Ödem ile ilgili bazı kilit noktalar aşağıda kısaca listelenmiştir. Daha ayrıntılı ve destekleyici bilgi makalenin devamında yer almaktadır.

• Ödem, vücudun dokuları içindeki aşırı sıvının tutulması nedeniyle oluşur.
• Ödemin semptomları normalde zamanla kademeli olarak gelişir.
• Ödemin en yaygın üç türü periferik, serebral ve göz ödemidir.
• Şişlikler, sıvıları çevreleyen dokuya sıvı sızıntısından kaynaklanabilir.
• Ödemin belirtileri esasen altta yatan hastalığa bağlıdır.
• Ödemin neden oluştuğu göğüs grafisi, kan testleri, idrar testleri, karaciğer fonksiyon testleri veya kalp fonksiyon testleri ile teşhis edilebilir.
• Ödem normal olarak daha önemli bir altta yatan hastalık veya rahatsızlığa bağlıdır.
• Bir takım ilaçlar pedal ödemi (ayak ödemi) oluşmasına neden olur.

Ödem Nedir?

“Ödem” kelimesi Yunanca şişlik anlamına gelen “oidema” kelimesinden gelir. Birçok ödem türü vardır. En yaygın ödem çeşitleri şunlardır:

1. Periferik ödem: Ayaklarda (pedal ödemi), ayak bilekleri, bacaklar, eller ve kollarda görülür.
2. Serebral ödem: Beyinde ve çevresinde (beyin ödemi) oluşur.
3. Göz ödemi: Gözlerin içinde ve çevresinde, örneğin; maküla ödemi, kornea ödemi, periorbital ödem (gözde şişlik). Makula ödemi, diyabetik retinopatinin ciddi bir komplikasyonudur.

Ödem Sebepleri Nelerdir?

“Ödem nasıl oluşur?” Kılcal damarlar (minik kan damarları) çevresindeki dokuya sıvı sızarsa bu alan şişmeye başlar. Bu kılcal damar hasarına veya basınç artışına bağlı olabilir.

Kılcal damarların sızıntısı, kılcal sıvı kaybını telafi etmek için böbreklerin normal miktarlarda sodyum (tuz) ve sudan daha fazla birikmesine neden olur. Bu, vücuda daha fazla kan dolaşımına neden olur. Bu da çevreleyen dokuya daha fazla kapiler sızıntıya neden olur ve ek şişme meydana getirir; kısır döngüdür.

Ödemin başlıca nedenleri şunları içerir:

• Fiziksel hareketsizlik: Ödem; egzersiz yapmayan ve çok az yürüyen insanlar arasında daha yaygındır. Uzun süre ayakta kalmak veya oturmak: Bir kişi uzun süre ayakta duruyorsa veya oturuyorsa, şişme ihtimali çok yüksektir.
• Genler: İspanya’daki araştırmacılar, kornea ödemi ile ortaya çıkan körlüğe neden olan genleri tespit ettiler.
• Ameliyat: Cerrahi işlemden sonra genellikle şişlik
• Yüksek rakımlar: Yüksek rakımlar, özellikle fiziksel zorlanma ile birlikte, yüksek bir risk faktörü olabilir. Akut dağ hastalığı yüksek irtifa pulmoner ödem veya yüksek rakımlı serebral ödem oluşturabilir.
• Sıcaklık: Isı fiziksel egzersiz ile kombine edildiğinde ödem oluşturabilir. Yüksek sıcaklıklarda vücut, özellikle bileklerin çevresindeki sıvıları dokulardan ayırmada daha az etkilidir.
• Yanıklar: Cilt, sıvıyı tutarak yanık reaksiyona girerek lokalize, yani bölgesel şişmeye neden olur.
• Gebelik: Hamilelik sırasında vücut sıvı tutmaya teşvik eden hormonları serbest bırakır. Hamile kadınlar, hamile olmayan kadınlardan daha fazla sodyum ve su tutma eğilimindedir. Bir kadın hamile kaldığında elleri, alt ekstremiteleri ve ayakları ve yüzü tipik olarak şişer.
• Menstrüasyon ve menstrüasyon öncesi: Adet döneminde hormon seviyeleri dalgalanır. Menstrüel kanamadan önceki günlerde, sıvı retansiyonuna (birikme) neden olabilecek hormon, progesteron düzeylerinde bir azalma olacaktır.
• Doğum kontrol hapı: Östrojen içeren herhangi bir ilaç, sıvı tutmaya neden olabilir. İlk kez hapları kullandıklarında kadınların kilo vermeleri yaygın değildir.
• Menopoz: Menopoz döneminin yakınında olduğu gibi hormon dalgalanmaları da sıvı birikmesine neden olabilir. Menopozdan sonra hormon replasman tedavisi de ödeme neden olabilir.
• Bazı ilaçlar: Vazodilatörler (kan damarlarını açan ilaçlar), kalsiyum kanal blokerleri, NSAID’ler (non-steroid anti-inflamatuar ilaçlar), östrojen, çeşitli kemoterapi ilaçları ve bazı tiyazolidiniyonlar gibi diyabet ilaçları ödeme neden olabilir.
• Aşırı tuz tüketimi: Bu, özellikle ödeme yatkın insanlar için geçerlidir.
• Kötü beslenme veya yetersiz beslenme: Diyetisyenler düşük tiamin tüketimi (B1 vitamini) yanı sıra yetersiz B6 vitamini ve B5 sıvı retansiyonuna katkıda bulunabileceğini bildirmekteler. Düşük albümin düzeyi de bir rol oynayabilir. Düşük albümin seviyeleri aynı zamanda böbrek hastalığından da kaynaklanabilir.

Ödem, aşağıdaki hastalıklardan da kaynaklanabilir:

• Böbrek hastalığı veya hasarı: Böbrek hastalığı olan hastalar kandan yeterli miktarda sıvı ve sodyum uzaklaştıramazlar. Bu, kan damarlarına daha fazla baskı yaparak sıvının bir kısmının dışarı sızmasına neden olur. Böbrek hastalığında ödem şikayeti olan hastaların bacaklarında ve gözlerinde şişme meydana gelecektir. Böbreklerde (glomeruli) kılcal damarların hasar alması, atıkların ve aşırı sıvıların nefrotik sendroma neden olabilir. Nefrotik sendromun birçok semptomu arasında, kan albumin seviyesinin yetersiz olması ödeme neden olur.
• Kalp yetmezliği: Kalp vücudun her yerine doğru kan pompalayamadığı zaman gelişir. Kalpteki alt odalardan bir veya her ikisi de etkili bir şekilde kan pompalama yeteneğini kaybederse, kan ekstremitelerde toplanarak ödem oluşturabilir.
• Kronik akciğer hastalığı: Kronik akciğer hastalığı; astım, kronik bronşit, KOAH, amfizem, pulmoner fibroz ve sarkoidoz gibi birçok akciğer hastalığını içerir. Bazı hastalar akciğerlerde, pulmoner ödem, akciğer sıvı birikimi yaşayabilir.
• Karaciğer hastalığı: Karaciğerin skarlaşmasına neden olan siroz gibi. Bu, hormonların ve sıvı düzenleyen kimyasalların salgılanmasına neden olan karaciğer işlevini etkiler. Karaciğer sirozu olan insanlar, aynı zamanda, bağırsaklardan, dalaktan ve pankreastan karaciğere kan taşıyan geniş damarlı portal ven içinde artan bir baskıyı da beraberinde getirir. Bu problemler bacaklarda ve asitlerde (abdominal boşluk) sıvı tutulması durumuna neden olabilir.
• Diyabet: Diyabetli bir hastada, kardiyovasküler hastalık ve bunun eşlik eden komplikasyonları, akut böbrek yetmezliği, akut karaciğer yetmezliği, protein kaybetme enteropatisi (bağırsak protein kaybına neden olan hastalık) ve bazı ilaçlar da dahil olmak üzere çeşitli nedenlerden ötürü ödem şikayeti olabilir. Diyabetik makula ödemi, diyabette retinanın şişmesidir.
• Alerjiler: Bazı gıdalar ve böcek ısırıklarına duyarlı insanlarda ödem oluşabilir.
• Artrit: Artritli kişilerin en çok ayak bilekleri, ayaklar, bacaklar ve baldırlarında şişlik olur ve buna periferik ödem Artrit, birçok faktörden dolayı şişmeye neden olabilir. Örneğin, romatizmal artritte sporadik ayak bileği şişmesi sık görülür ve esasen, ayakta ödem aktif enflamatuar sinovit (sinovyal membranın iltihabı, eklemin astarı) nedeniyle oluşur.
• Tiroid hastalığı: Tiroid bezi bozukluğu olan insanlarda genellikle ödem olur.
• Beyin tümörü: Beyin tümörü özellikle yeni kan damarları oluşturur gibi suyun etrafında toplanır.
• Kafa yaralanması: Başa darbe, beyinde veya beyin ile kafatası arasında biriken sıvıların birleşmesine neden olabilir.

Bacaklarda ödem çoğunlukla aşağıdaki nedenlerden kaynaklanır:

• Kan pıhtısı: Damarlardan birinde pıhtı gibi herhangi bir tıkanıklık, kan akışını engelleyebilir. Bu, damardaki basıncın artmasına neden olur, çevresel doku içine sıvıların sızıntı yapmasına neden olabilir ve ödem oluşturabilir.
• Varisli damarlar: Bunlar çoğunlukla ödem semptomlarına eşlik eder. Variköz damarlar genellikle valflerin hasar görmesi nedeniyle oluşur. Statik basınç artar ve kabarcık damarlar meydana gelir. Statik basınç aynı zamanda çevredeki dokulara sıvıların sızması riskini arttırır.
• Enfeksiyon veya iltihaplanma: Lenf nodları enfeksiyona yanıt olarak şişebilir.
• Kist, yumru, tümör: Ödem kistlere, dolayısıyla daha fazla ödeme neden olabilir. Herhangi bir yumru, çeşitli nedenlerle ödeme sebep olabilir. Yumru bir damara baskı yapabilir ve bu ven içindeki sıvı birikimine neden olabilir; bu da çevreleyen dokulara sıvıların sızmasına neden olabilir. Lenf nodları bir tümörle reaksiyona girebilir ve şişebilir.
• Lenfödem: Lenfatik sistem dokulardan fazla sıvı alınmasına yardımcı olur. Bu sistem hasar görürse, sürekli olarak bir bölgeyi boşaltan lenf nodları ve lenf damarları, gerektiği gibi çalışmayabilir. Bu, ödem ile sonuçlanabilir. Lenfödem nedeniyle hasar ortaya çıkıyorsa, primer lenfödem olarak adlandırılır. Eğer bir hastalık veya tıbbi durum, örneğin bir enfeksiyon veya kanserden kaynaklanıyorsa, sekonder lenfödeme neden olur.

Ödem Belirtileri Nelerdir?

“Ödem nasıl anlaşılır?” Belirtiler esasen altta yatan nedene bağlı olacaktır. Aşağıdakiler ödemin genel belirtileridir:

• Cildin şişmesi
• Ciltte gerginlik ve parlaklık olabilir
• Cilt yaklaşık on saniye boyunca baskı uygulandıktan sonra bir çukur oluşması
• Parmakların, yüzün veya gözlerin yumuşaklığı
• Ağrıyan vücut kısımları
• Sert eklemler
• Kilo almak
• Kilo kaybı
• El ve boyun damarları daha dolu olması
• Nabız sayısının artması
• Hipertansiyon (yüksek kan basıncı)
• Asit (karında sıvı birikimi)

Ödem Teşhisi

Birinci basamak, ödemin altında yatan nedeni, hastalığı teşhis etmektir. Bunun için hastaya tıbbi geçmişi, belirtiler gibi sorular sorulur.

Fizik muayene yapılır. Eğer ödeme neden olan bir sağlık sorununda şüphelenilirse, aşağıdaki tanı testleri istenebilir:

• Göğüs röntgeni
• Kan testleri
• İdrar testi
• Karaciğer fonksiyon testi
• Kalp fonksiyon testi

Ödem Tedavisi

“Ödem nasıl geçer?” Ödemi tedavi etmek için doktor, ödeme neden olan, altta yatan hastalığı teşhis etmelidir.

1. Diüretikler: Bunlar, idrara çıkma oranını arttıran ilaçlardır. Birkaç diüretik türü vardır. Suyun atılımını çeşitli şekillerde vücuttan arttırırlar. Hastanın gebe kalması veya kronik venöz yetmezliği (bacaklardaki damarlardaki zayıflamış valfler) varsa, diüretikler uygun değildir.
2. Antiangiogenesis tedavisi (kan damarının büyümesini kontrol eden): Glioblastomaların (ölümcül beyin tümörleri) tedavisinde anti-anjiyogenez ilaçların yararlı etkileri, esasen ödem azalmasından kaynaklanıyor gibi görünür, Massachusetts Genel Hastanesi araştırmacıları bildirmiştir.
3. Oksijen tedavisi: Araştırmacılar, burun yoluyla verilen oksijen, diyabetik maküler ödemden kaynaklanan zayıf görmeyi artırabilir.

Doktor tarafından aşağıda yer alan teknikler de önerilebilir:

• Tuz tüketimini azaltmak
• Hasta kiloluysa, kilo vermesi
• Düzenli egzersiz yapmak
• Dolaşımı artırmak için bacakları günde birkaç kez kaldırmak
• Destekleyici çorap giymek
• Uzun süre oturmamak veya uzun süre ayakta kalmamak
• Seyahat ederken, arada hareket etmek, yürümek
• Sıcak banyolar, duş ve saunalar gibi aşırı sıcaklıktan kaçının. Soğuksa giyin.
• Masaj yapmak

Ödem Komplikasyonları

Ödem genellikle altta yatan bir hastalık veya rahatsızlığa bağlıdır. Bu durum tedavi edilmezse, sağlık sonuçları ciddi olabilir. Tedavi edilmeyen ödem aşağıdaki komplikasyonlara sebep olabilir:

• Ağrılı şişme. Ağrı yavaş yavaş kötüleşebilir.
• Yürüyüş zorluğu
• Sertlik
• Garip yürüyüş
• Cilt gergin ve kaşıntılı ve rahatsız edici olabilir.
• Şişmiş bölgenin enfekte olma ihtimali yüksektir.
• Dokuların katmanları arasında skar oluşabilir.
• Zayıf kan dolaşımı
• Arterler, damarlar ve eklemler elastikiyetlerini kaybedebilir.
• Cilt ülseri